ARQUIVO MUSICAL DA BANDA GARROTE – ORTIGUEIRA ( 1886-1959 )
O arquivo musical da Banda
Garrote (Ortigueira – A Coruña) abrangue o período entre os inicios da Banda,
cando José María Garrote Rodríguez comeza as súas andaduras musicais, e remata
co seu neto Andrés Garrote Armada uns anos despois de deixar a dirección da Banda en 1959.
O contido do arquivo ten tres
seccións. Partituras de Banda, Partituras de Piano e Material bibliográfico.
Expoñemos a parte correspondente ás partituras de Banda.
As partituras de Banda
A achega do fundador José María
Garrote está pouco definido, pode que se limite a composicións para violín e Pequena Banda, xa
que José María era un excelente violinista.(Este período precisa dun estudo máis
exhaustivo).
O seu fillo Manuel fai
importantes incorporacións tanto de material manuscrito, pola súa relación con Benito Vilumbrales, Fernández Benavides (Ferrol) e, Felipe
Paz Carbajal (Pontevedra), como de obras impresas.
Recordemos o que se decía en
relación ás festas de San Pedro de Feás
no Programa de 1946:
El programa de estas pequeñas
bandas era muy reducido y se “ estrenaba “ generalmente en la fiesta de San
Pedro en Feás , en cuyo atrio entraba la banda tocando un pasodoble, y a
continuación subía al engalanado “ palco “ donde interpretaba una “ tanda de
valses “ con su correspondiente introducción y coda; una “ danza “; una “ polka
“ siempre obligada de cornetín; otra “ danza “ por regla general obligada y una
“ mazurka “tambien obligada y casi siempre de bombardino. Terminaba la fiesta
con un pasodoble, único que se tocaba en el “ palco” en aquellos tiempos. Todas
estas obras, manuscritas, eran compuestas a propósito para cada agrupación, la
cual tenía la propiedad y la exclusiva de ellas en la comarca. Entre los
autores de esta música, además del conocidísimo Furés, podemos citar a Don
Felipe Paz, de Villagarcía, y a los
ferrolanos Pedro Suarez y Santos Rodriguez, este último especialista en
mazurcas de clarinete y bombardino.
O redactor do artigo “La música
en Ortigueira“ que asinaba “F“, tiña boa memoria, no Arquivo temos recollidas
48 obras de Salvador Furés, 4 de Pedro Suárez, 49 de Felipe Paz Carbajal
e unha danza de Santos Rodríguez.
Pero son
tamén os propios músicos da Banda os que copian e envían os seus manuscritos,
deste xeito podemos salientar as remitidas por Doce de San Claudio- Baixo, en
157-2.
Un
músico que destaca entre todos polas súas achegas, é Ricardo Insua Pego.
Ricardo
mantivo una relación epistolar moi afectuosa con Manuel da que destacamos a
seguinte carta.
O derradeiro
destino do que temos noticia é en Marín (Pontevedra) no ano 1958.
O período 1931-1959 (Andrés
Garrote) é cando se produce o maior aporte de composicións, debido
fundamentalmente ao interese de Andrés na adquisición tanto de novas partituras
como de partituras de músicos xubilados e
falecidos. Merca arquivos completos como o do mindoniense José Lodeiro Piñeiroa
de quen hai máis de 100 obras manuscritas. Incorpora obras enviadas polos
emigrantes entre os que cabe salientar as do seu cuñado Moisés Cobelo, quen lle
enviaba con frecuencia obras do mercado americano facilitando a posibilidade de interpretar,
case como primicias, entre outras, as marchas de Sousa dando gran vistosidade e
novidade aos desfiles.
A partir de 1959 o arquivo sufre
dous efectos desfavorables, por unha banda a xenerosidade de Andrés quen non
dubidaba en facilitar partituras a cantos directores pasaban pola casa e que
nunca ou moi poucas veces retornaban e, por outra unha inundación que, sen ocasionar unha perda
irreparable si deteriora algún material.
Da relación de obras existentes
no arquivo recuperáronse 22 follas manuscritas cas que se puideron realizar
1368 entradas que, comparadas cos rexistros actuais resulta a desaparición
de 243 obras.
En 1975 asumo a responsabilidade
da conservación do arquivo.
Actuacións no Arquivo
En primeiro lugar fíxose un
traballo de limpeza e ventilación. Clasifícanse as obras polo seu tamaño e
dentro del por xéneros.
As partituras se ordenan en 227
arquivadores que conteñen máis de 6000 títulos.
A ordenación dos arquivadores
fíxose atendendo a dous criterios:
- 1- Aqueles compositores que tiveron relación ca familia Garrote, profesores do meu avó (Vilumbrales), amigos (Fernández Benavides), profesor de meu pai (Gregorio Baudot) amigos (Rogelio de Leonardo Bouza, Higinio Cambeses Carrera) ou mesmo compositores galegos, entre os que podemos salientar polo número de composicións, a José Antonio Lodeiro Piñeiroa (117), Soutullo R. (64), Felipe Paz Carbajal (43) ou Ricardo Dorado Janeiro (38)
- 2- O resto
Co asesoramento do meu pai
Andrés, deseño unhas fichas que cumprimentadas nos permiten coñecelo contido do
arquivo.
FICHAS
Cara 1:
ARQUIVO DE
MUSICA X. GARROTE
TIDUO…………………………………………………………………………………………………………………….
AUTOR/ES…………………………………………………………………………………………………………………..
TEMA:…………………………………………………………………………………………………………………………
GUIÓN:…………………………………………………….GUIÓN………………………………
PARTICHELAS: Frautin- Frauta- Óboe-
Requinto- Clarinete principal- Clarinete 1º-Clarinete 2º-Clarinete 3º-Saxo alto
1º-Saxo alto 2º-Saxo tenor 1º-Saxo tenor 2º-Baritono- Fliscorno 1º-Fliscorno 2º-trompeta 1ª-Trompeta
2ª- Trompa 1ª-Trompa 2ª- Trompa 3ª-Trombón 1º-Trombón 2º-Trombón 3º-Bombardino
1º- Bombardino 2º-Baixo 1º- Baixo 2º- Caixa- Bombo
Cara 2
OBSERVACIÓNS:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
A catalogación párase durante un
tempo ata 2014. A partires desa data remátanse as fichas e faise unha base de
datos (Microsoft Access 2007) que contén a relación de tódalas partituras de
Banda do arquivo.
Dixitalización das partituras
Nunha segunda fase se dixitalizaron tódalas obras dos músicos
indicados anteriormente e de algúns máis polo feito de estar relacionados entre
si ou por que a súa obra viña na outra cara da partichela, por poñer algún exemplo e as súas relacións
citaremos:
Varela Silvari profesor do Mtre.
Lodeiro
Os galegos amigos de Soutullo: Andreu Cristobal Lorenzo (15), Cristobal Martín Julio (1), Demetrio Dorado de la Cruz (3), Lago Durán Germán (6), Losada López José (4), Alfredo Fernández Nan de Allariz (1) ou amigos non galegos como Quislant Botella Manuel (5) e Francisco R. Nuñez (2)
De Ricardo Dorado Arroyo pai de Ricardo Dorado Janeiro e antigo director da Banda Municipal de Betanzos, de quen hai escasa información, se dixitalizaron cinco composicións e catro instrumentacións. Unha copia dixitalizada das nove obras foi xa entregada ao Arquivo do Concello de Betanzos.
Como non podería ser doutro xeito, outras copias da obra completa dixitalizada do mindoniense, o Mestre Lodeiro, foron doadas á Escola de Música de Mondoñedo, á Universidade de Santiago, á Banda Militar de la “Fuerza Logística Operativa“ de A Coruña sucesora da Banda da que foi director o Sr Lodeiro, á Banda Municipal de A Coruña e á Real Academia da Lingua Galega, ao Concello de Ortigueira unha copia completa dos fondos do Arquivo e a Carlos Diéguez director da Escola de Música do Concello de Ortigueira.
Entre as obras do Mestre Lodeiro estaba a partitura
para piano do primeiro himno do F.C.
Barcelona. A partitura orixinal foi doada ao F.C. Barcelona co
fin de que fose exposta no Museo do Clube donación que se formaliza nun acordo
con data 25 de febreiro de 2015 e cun acto público no Museo o día 8 de marzo de
2015 onde o destacado pianista Ignasi Terraza interpretou a partitura.
Da mesma maneira unha copia
dixitalizada da obra de Felipe Paz Carbajal tamén foi entregada ao seu neto
Sebastián Paz, pois está a preparalo Centenario do seu Pasamento (en 2018).
Salientar a estreita colaboración
co profesor e pianista acompañante do Conservatorio Superior de Vigo Alejo
Amoedo quen está a realizar a tese doutoral “El piano en la obra de Reveriano Soutullo
Otero (1880-1932)”.
Despois dunha revisión da obra do compositor
de Ponteareas existente no Arquivo, saca á luz 35 obras inéditas e 12 das que
se coñecía o título pero non as partituras. Este importante achádego ven a
reafirmar a importancia do Arquivo da Banda Garrote.
A derradeira colaboración foi
realizada co profesor do conservatorio de Jerez de la Frontera D. Jaime Álvaro
Merodio Pernía quen baixo a tutela da Universidade Internacional de Andalucía
está a investigala figura do compositor jerezano Germán Alvarez Beigbeder de
quen aportamos unha copia dixitalizada do manuscrito de
“Cerverita“ o “Suspiros de
Andalucía“ (dedicada ao Almirante Cervera).
Beigbeder estivo ao frente da
Banda de Infantería de Mariña do Ferrol en 1915 en substitución do titular D. Gregorio
Baudot ao ser destinado a Larache (Marrocos) o 18/9/1915
Os Xéneros máis comúns son:
Pasodobres 1170
Valses 566
Marchas 417
Fox 346
Polcas 282
Tangos 273
Mazurcas 263
Chotis 182
Danzas 175
Xotas 172
Habaneras 146
Relixiosas 118
Boleros 113
Os compositores con maior presenza
son Jaime Texidor Dalmau (Barcelona 16/4/ 1884- Baracaldo Vizcaya 23/2/ 1957)
con 245 obras.
Jaime Texidor Dalmau foi director
da Banda do Rexemento Melilla nº 68 ata 1924. Despois de abandonar a vida
militar dirixe a Primitiva de Claret
(Valencia). En 1928 e ata a súa morte dirixe a Banda Municipal de Baracaldo.
O segundo compositor con maior
presenza é Lorenzo Luís con 183 composicións. Lorenzo Luís (5/9/1882 en Fitero Navarra-1946
Fitero). Foi músico Maior nunha Banda Militar en Burgos e, cando deixa a vida
militar forma unha Banda en Fitero que acadou un gran renome. Exerceu a
docencia musical desinteresadamente entre os seus veciños.
O terceiro compositor salientable
polo número de composicións e o mindoniense José Antonio Lodeiro Piñeiroa
(Mondoñedo17/3/1868 - A Coruña 22/12/1934), con 117 obras. Para un maior
coñecemento de Lodeiro suxiro a lectura de “José Lodeiro Piñeiroa. Biografía y
obra de un Músico Mayor de Primera“ por Andrés García Doural. Mondoñedo-Lugo.
Os traballos de dixitalización
continúan aínda que a un ritmo máis lento.
O Futuro do Arquivo
Este traballo inicial de
conservación e primeira catalogación do arquivo musical de Banda Garrote
desexamos sexa un incentivo pra estudantes, profesores/as de Conservatorio que
queiran facer un estudo máis específico con traballos de investigacións ou
teses doutorais, dende logo, hai material suxestivo pra elo.
Tamén este arquivo está aberto a tódalas
persoas que mostren interese por algunha das partituras do fondo, Directores de
Banda, músicos, investigadores ou interesados en xeral, aos que se lles
facilitará as copias dixitalizadas.
A importancia dos arquivos non
radica unicamente nas partituras manuscritas como logo veremos. Ademáis da
música aparecen outros tipos de información da que se pode extraer valiosos
datos referidos a evolución e á composición da plantilla.
A outra parte do Arquivo
Estase en proceso de catalogación
das obras de piano así como a parte bibliográfica que se cadra, poderá axudarnos a coñecer mellor o labor pedagóxico
levado a cabo por Manuel Garrote e os seu irmán Francisco, o “Tío Paco”,
verdadeiro artífice do ensino musical na bisbarra de Ortigueira.
Este é o espírito que move a
xestión do Arquivo da Banda Garrote, facelo público dando acceso a este patrimonio documental musical
pois a música gardada é música esquecida.
Canto nos gustaría poder escoitar
novamente, tal como soaban en aquela época, moitas destas vellas e fermosas
partituras!.
Canto nos gustaría que non se
perdese este patrimonio cultural!.
Ningún comentario:
Publicar un comentario